بر اساس اعلام ستاد دیه کشور در حال حاضر ۲هزار و۲۰۶ مرد به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه در زندان هستند.
روزنامه جوان - حسین فصیحی : بر اساس اعلام ستاد دیه کشور در حال حاضر ۲هزار و ۲۰۶ مرد به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه در زندان هستند. ناتوانی افراد در پرداخت دین خود که شمار بسیاری‌شان ناتوانی در پرداخت سکه‌هایی به تعداد انگشتان یک دست را هم شامل می‌شود، آسیب‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری را به دنبال داشته و دارد. تلاش برای کاهش جمعیت زندانیان ناشی از عدم پرداخت دیه نه به معنای تضییع حقوق همسران آنها، بلکه بیشتر برای نهادینه‌شدن رویکردی منطقی هنگام ثبت مهریه‌هایی است که با بروز تنش در زندگی به زندانی‌شدن زوج منجر می‌شود که در این‌باره با محمدرضا زمانی علویجه، کارشناس قضایی و وکیل دادگستری گفتگو کرده‌ایم.
تلاش‌های بسیاری برای کاهش جمعیت کیفری ناشی از ناتوانی مردان در پرداخت دیه به کار گرفته شده‌است، از جمله صدور رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور که براساس آن پرونده‌های مهریه و اعسار به صورت همزمان در محاکم رسیدگی شوند. تا پیش از صدور این رأی رویه قانونی چگونه دنبال می‌شد؟
درباره مهریه و دیون مالی مقررات کلی این است که فردی که از پرداخت دین خود خودداری کند و اعسارش هم به اثبات نرسیده‌است، تا ادای دین باید در زندان باقی بماند. تا پیش از صدور رأی وحدت رویه در مورد مهریه آمار زندان مهریه خیلی زیاد شده‌بود و مهریه‌ها هم از حالت متعارف خارج و به تعداد غیر متعارف تعیین می‌شد، بنابراین قانونگذار متوجه شد این موضوع بار روانی بدی برای خانواده‌ها و جامعه به همراه دارد که افراد به خاطر مهریه به زندان بیفتند، چراکه این موضوع هم آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و عاطفی زیادی به دنبال دارد و هم بار مالی سنگینی به دولت تحمیل می‌کند. اینکه فرد ۲ هزار سکه یا به تعداد سال تولد همسرش مهریه‌های نامعقول و غیر متعارف تعیین می‌کند. بعد از آن مشخص می‌شود که فرد توان پرداخت مهریه را ندارد که دولت و بیت‌المال و مردم باید بار تأمین مخارج این زندانی را تقبل کنند. این زندانی باید در زندان بماند، چراکه نتوانسته است مهریه همسرش را پرداخت کند. زندانی کردن افراد با آن مهریه‌های سنگین هم هیچ فایده‌ای نداشت، چراکه به هر حال آن فرد نمی‌توانست آن تعداد نامعقول را پرداخت کند و اگر در حبس ابد هم در زندان می‌ماند، توان پرداخت نداشت.
پس از آن، رویه قانونی چگونه دنبال می‌شود؟
قانونگذار یک سقف تعیین و اعلام کرد؛ سقف مهریه‌ای که قانون از لحاظ زندانی کردن شخص به رسمیت می‌شناسد، تا ۱۱۰ سکه است و اگر کسی بیشتر از ۱۱۰ سکه تعیین کرد، مهریه‌اش معتبر است، اما برای بیش از ۱۱۰ کسی در زندان نمی‌ماند که این موضوع مصوب شد و در حال حاضر هم این قانون اجرا می‌شود. منتها برای بیش از ۱۱۰ سکه تا هر تعدادی که باشد، اگر مالی از وی به دست آمد، آن مال توقیف یا اگر حقوقی داشت، از حقوق وی کسر می‌شود. از لحاظ شرعی مهریه سقف ندارد و هر چه طرفین توافق کنند، براساس ماده ۱۰ قانون مدنی معتبر است.
اگر هنگام عقد مهر تعیین نشود، عقد باطل است؟
در نکاح موقت اگر مهریه تعیین نشود، عقد باطل است و اگر در عقد دائم مهریه مشخص نشود، باید مهرالمثل معین شود. مهرالمثل مثل اینکه افراد مشابه این فرد، عرفاً چقدر مهرشان است. در حال حاضر وقتی نکاحی منعقد می‌شود، اول از همه مهریه آن تعیین می‌شود و اگر در مورد نادری پیش بیاید که نکاحی واقع شود و مهریه‌ای تعیین نشده‌باشد، دادگاه با نظر کارشناس مهرالمثل تعیین می‌کند که به سن و سال، مدت زوجیت، میزان تحصیلات، شأن اجتماعی و شرایط اجتماعی زوجه را در نظر و مهرالمثل را در نظر می‌گیرند.
به باور شما این موضوع نسبت به مهریه‌های نامتعارف منطقی‌تر نیست؟
مهرالمثل بسیار نادر است و از چند صد هزار ازدواج ممکن است یک مورد اتفاق بیفتد. معمولاً همه در اول به فکر مهریه هستند. ازدواج‌های دائم ثبت می‌شود و وقتی ثبت شوند، دفاتر ازدواج رعایت می‌کنند که مهریه را ولو اینکه یک سکه یا یک شاخه گل هم باشد، تعیین کنند.
در حال حاضر برای کاهش زندانیان مهریه چه راهی وجود دارد؟
تنها راهی که هست اینکه زندانیان مهریه تقاضای اعسار دهند. قبل از زندانی‌شدن هم می‌توانند تقاضای اعسار یا اقساط بدهند. اگر حکم اعسار ثابت شود و شخص بتواند ثابت کند توان پرداخت ندارد، دادگاه برایش اقساط تعیین می‌کند که گاهی پیش‌پرداخت دارد و گاهی بدون پیش‌پرداخت است. اگر شخص اقساط را پرداخت نکند، فرد زندانی می‌شود.
تا چه مدت در زندان می‌ماند؟
مدت نامشخص است، مگر اینکه مدت طولانی شود و شخص دوباره تقاضای اعسار کند و برای دادگاه ثابت شود این فرد مثلاً اگر قرار است هر شش ماه یک سکه بدهد، آن را هم ندارد و واقعاً ناتوان است یا اگر ثابت شود این فرد واقعاً توان ندارد، یا به بیماری صعب‌العلاجی مبتلا شده و توان کار نداشته‌باشد یا امکان کسب و کار را به طور کلی از دست بدهد، دادگاه اعسار مطلق برایش صادر می‌کند که امکانش نادر است.
در جامعه باوری اشتباه شکل گرفته‌است که «مهریه را کی داده و کی گرفته». وقتی پای مطالبه مهریه و زندانی شدن فرد پیش می‌آید و اجرا هم می‌شود، معلوم می‌شود که این باور محلی از اعراب ندارد.
این حرف‌های عامیانه «که مهریه را کی داده و کی گرفته‌است»، از نظر حقوقی فاقد ارزش است. مهریه دین است و به موجب سند رسمی معتبر است. اگر شخص به هر دلیلی نتواند این دین را پرداخت کند و فرد قبل از پرداخت مهریه فوت شود، ورثه داماد باید آن مهر را پرداخت کند و بالعکس هم همین‌طور است که اگر زن هم فوت کند، ورثه او می‌توانند مهریه را از داماد مطالبه کنند، یعنی مهریه به ارث می‌رسد، بنابراین افراد اگر می‌خواهند ازدواج کنند باید در نظر داشته‌باشند این هم مثل هر عقود دیگری، عقدی قانونی و معتبر است که باید به توانایی مالی‌شان فکر کنند و بتوانند دریافت و پرداخت کنند. هم زوج و هم زوجه باید به این موضوع فکر کنند.
